ترتیب مصحف ابی بن کعبدر این مقاله ترتیب سوره‌ها در مصحف ابی بن کعب را بررسی می‌کنیم. ۱ - منابع در مصحف ابن کعبدرباره ترتیب سوره‌ها در مصحف ابی بن کعب سه منبع داریم: ۱. فهرست ابن ندیم؛ ۲. کتاب الاتقان؛ ۳. کتاب مقدمتان. ۲ - تعداد سورههادر ترتیبی که در فهرست ابن ندیم از فضل بن شاذان نقل شده، تعداد سوره‌ها ۱۱۶ و شروع آنها با سوره‌های فاتحه، بقره، نساء، آل عمران، انعام و اعراف، و پایان آنها با سوره‌های قدر، کافرون، نصر، ابولهب، قریش، صمد ، فلق و ناس است، و همچنین دو سوره خلع و حفد که مختص ابی بن کعب و مصحف او است. ۳ - جایگزین اسمای بعض سوردر این نقل، نام سه سوره به گونه‌ای دیگر ذکر شده است که مطابق نام‌های رایج آن سوره‌ها نیست و در الاتقان سیوطی هم نیامده است؛ یکی سوره «طس، سلیمان» به جای سوره نمل، و دوم سوره داوود و سوم سورة النبی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم. ۴ - قول آرتورآرتور جفری سوره داوود را با سبا، و سورةالنبی را با طلاق یکی می‌شمارد. روایت فضل بن شاذان از این جهت نیز جالب توجه است که نشان می‌دهد تا نیمه قرن سوم هجری هم نسخه‌ای از مصحف ابی ابن کعب موجود بوده است. ۵ - قول سیوطی در الاتقاناما ترتیبی که سیوطی در الاتقان از ابن اشته در کتاب المصاحف نقل کرده است، با سوره‌های حمد، بقره، نساء و آل عمران شروع می‌شود و با سوره‌های کوثر، قدر، کافرون، نصر، تبت، حمد، فلق و ناس پایان می‌پذیرد. مجموع سوره‌ها ۱۰۹ تا است. با آن که مصحف ابی بن کعب، دو سوره خلع و حفد را اضافه داشته، باید جمع سوره‌ها ۱۱۶ باشد؛ ولی سیوطی می‌گوید: با این که او دو سوره اضافه داشته، اما صحیح این است که مصحف ابی ۱۱۵ سوره باشد؛ زیرا او دو سوره فیل و قریش را یکی می‌دانست. اگر این حساب را در نظر بگیریم، مصحف ابی بن کعب نباید بیش از ۱۱۴ سوره داشته باشد؛ چون روایتی در کتاب وسائل الشیعه (ج ۴ ص۸۲۱) از امام جعفر صادق علیه‌السّلام نقل شده که قرائت خاندان نبوت بر قرائت ابی بن کعب است. ۶ - عدد مشخص سورههابنابراین دو سوره فیل (۱۰۵) و لایلاف قریش (۱۰۶) و همچنین ضحی (۹۳) و انشراح (۹۴) باید با هم یک سوره به شمار آیند، در نتیجه، باز مصحف ابی بن کعب نباید بیش از ۱۱۴ سوره داشته باشد. ۷ - قول ابن عطیهاما مقدمتان (ص ۶۴ - ۷۴) چنین می‌گوید: در مقدمه کتاب مبانی (تفسیری که در سال ۴۲۵ ق نوشته شده، ولی مؤلفش معلوم نیست) اسامی سوره‌ها و فضیلت هریک از آنها از قول نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نقل شده است. ترتیب سوره‌ها در آن مطابق ترتیب کنونی است جز سوره ۶۷ (ملک) که با سوره ۳۲ (سجده) یکجا آمده است. تعداد سوره‌ها ۱۱۴ تا است و دو سوره خلع و حفد را هم - که به عنوان دعا نیز خوانده شده‌اند- ندارد. مشکل اصلی این است که ناقل آن شناخته شده نیست؛ وگرنه از نظر تاریخ تالیف، بر الاتقان سیوطی مقدم و از نظر رفع مشکلات ناشی از مصحف ابی، مفید می‌بود. [۱]
رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص۳۴۳-۳۴۸.
[۲]
ابن عطیه متاخر، عبد الحق بن غالب، مقدمتان فی علوم القرآن، ص۶۴-۷۴.
[۳]
سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۲۲۲-۲۲۳.
۸ - قول زنجانیجدول تفصیلی سوره‌ها بنا به مصحف ابی در کتاب تاریخ القرآن ابوعبدالله زنجانی (فصل ۴، ص۱۴۱ - ۱۴۴) ذکر شده است. ۹ - عناوین مرتبطمصحف ابی ابن کعب. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «ترتیب مصحف ابی بن کعب». |